چند روز پیش تصادفا یک وبسایتی را یافتم که یک نسخه از یک مجله‌ای قدیمی را برای دانلود قرار داده بود . کنجکاو شدم و برای خاطره‌بازی دانلود کردم مجله ای که خیلی وقت بود چاپ نمی‌شد (شاید به دلیل ورشکستگی) و آن زمان که چاپ می‌شد من دنبال کننده‌اش بودم و حسابی از شماره های مختلف اش را داشتم . آن را دریافت کردم و مشغول مطالعه شدم . در حال خاطره بازی بودم که ناگهان پیش بینی چشمانم را به خودش جلب کرد.
در متن نوشته شده بود که گوشی های لمسی (هوشمند) تا ده سال آینده به فروش روزی یک میلیون دستگاه می‌رسند. برام جالب تر شد وقتی دیدم که امروز من در آینده این پیش‌بینی هستم . مجله برای سال ۸۹ بود و من در سال ۱۳۹۸. این بدین معنی بود که زیاد با زمانی که در پیش‌بینی مطرح شده بود فاصله ای نداشتم . کنجکاو شدم ببینم چه میزان این پیش‌بینی درست است؟ پس دست به کار شدم و در اینترنت گوگل کردم : چه میزان تلفن هوشمند در جهان فروخته شده است.
پاسخی که به آن رسیدم این بود که در سال ۲۰۱۸ به تعداد ۱.۵۶ میلیارد دستگاه تلفن هوشمند فروخته شده است. خیلی این عدد برام جالب شد . پس ماشین حساب را برداشتم و یک میلیارد و پانصد و شصت میلیون عدد تلفن همراه رو (خورده ای هاش مهم نیستن) را در ۳۶۵ روز سال تقسیم کردم. به عدد قابل توجهی رسیدم . یعنی نه تنها عدد به دست آمده پیش بینی را رد کرد و بلکه این هم مد نظر بود که ما هنوز به سال دهم پیش‌بینی نرسیده بودیم . تعداد نزدیک به حدود ۴ میلیون و سیصد هزار تلفن همراه در دنیا در روز به فروش رسیده . عدد خیلی عجیبیه نه؟
این عدد بیشتر از اینکه جالب باشد ترسناک بود . کمی اگر عمیق به این عدد بنگریم متوجه می‌شویم که هرسال بیش از یک میلیارد و پانصد میلیون تومان تلفن همراه ساخته شده که بعد به فروش رسیده . این عدد شما را نگران نمی‌کند؟ این عطش مصرف و این عطش تولید آخر گریبان خودمان را نمی‌گیرد؟ عجیب بود برای من و شاید برای شما هم عجیب بوده باشد.
تولید این میزان تلفن همراه را تصور کنید. چه میزان مواد اولیه در کارخانه ها وارد میشوند. پردازش میشوند و شاید قسمتی اش دور ریخته شوند و دود ماشین آلات کارخانه و مصرف از انرژی های تجدید ناپذیر و استفاده از کارگر ارزان قیمت (مانند کشور چین و هند که اساطیر این حرکات‌اند) برای تولید یک عدد مثلا آیفون و کلی مواد برای بسته بندی و کلی ماشین برای حمل و نقل. حال از میزان برق و موادی که برای تهیه و تولید سیستم عامل و اندازه‌های قطعات و این صحبت ها وجود دارد صرف نظر می‌کنیم . برایتان وحشتناک نشد؟ این آلودگی و استفاده ولع‌ناک از منابع طبیعی و تولید آیفون و سامسونگ و حالا هر برندی که هست برای چیست؟ برای ارضای مصرف‌کننده‌گی انسان . چه مدیرعامل شرکت برای خرید یک هواپیمای شخصی باشد و چه من مصرف کننده برای داشتن یک آیفون جدیدتر ! مهم این است که ما’ی مصرف‌کننده این فشار رو به کجا می‌آورد؟ آری به طبیعیت و در نهایت به کره زمین .
اثر پروانه‌ای می‌گوید که اگر یه اتفاقی در چین بیفتد ممکن است اثر آن اتفاق در اروپا در زندگی یک انسان مشهود شود. یعنی احتمال اینکه آن اتفاق بر این اتفاق اثر بگذارد زیاد است . پس نگوییم مواد معدنی فلان کشور برداشته می‌شود و منابع ما برداشته نمی‌شود که اینطور نیست و قطعا زمان و علم بشر به اینجا خواهد رسید که هر ضربه ای به طبیعت را همه انسان‌های کره زمین ضررش را متحمل خواهند شد.
یک دانشمند علوم مخابرات (نام وی خاطرم نیست) ایده ای را مطرح کرد. این دانشمند از این تولید وحشتناک موبایل‌های هوشمند واهمه داشت درست در زمانی که بسیاری از متخصصین رشته آی‌تی بر این باور نبودند! نظریه این دانشمند بدین صورت بود .
وی معتقد بود که این میزان از تلاش برای تولید و مصرف تلفن‌های هوشمند همراه بسیار نگران‌کننده و وحشتناک است و این رویه اثر وحشتناکی بر روی طبیعت خواهد گذاشت و انسان در آینده‌ای نه چندان دور به این حقیقت خواهد رسید. چه بسا که بهتر است از امروز به فکر چاره ای بود . موبایل های امروزی بسیار زود خراب میشوند . سیاست‌مداران همه جهان باید دست در دست هم بدهند و قوانینی جدیدی نظارتی بر روی تولیدکنندگان تلفن‌همراه‌های هوشمند داشته باشند . و تولید کنندگان نیز بهتر است همکاری لازم را داشته باشند . تلفن های همراه نیازی به این میزان بروزرسانی ندارد . عمر مفید هر تلفن همراه باید از ۵ سال به ده سال افزایش یابد. این بدین معنی نیست که سر ده سال تلفن دور انداخته شود. این بدین معنیست که عمر کاملا مفید تلفن از ۵ سال به ده سال افزایش یابد و عمر کلی تلفن هوشمند به ۱۵ سال برسد. و در نهایت تلفن مورد نظر در مکان های مخصوص جمع آوری و تا حد ممکن از همه قطعات آن استفاده شود و بازیافت شود. در این صورت ما منابع کمتری مصرف خواهیم کرد و انرژی کمتری نیز هدر خواهد رفت.
ایده یک ایده درستی بود. همه ما امروز می‌دانیم که شرکت های تولید تلفن همراه ما را مغبون کردند . عمر مفید تلفن های هوشمند به دو سال رسیده و عملا بعد از دو سال تلفن شروع به کهنه شدن کرده و درنهایت تا پنج سال می توان از آن استفاده کرد. دیگر هیچ بروزرسانی امنیتی یا هرچیز دیگری برایش منتشر نمی‌شود و تولیدکنندگان به طرز فجیهی مشغول آپدیت کردن و دادن مدل جدید و مجبور کردن مصرف کننده برای خرید مدل جدید هستند. یعنی من برای یک گوشی یک‌بارمصرف ۲ ساله باید ۸۰۰ دلار پول پرداخت کنم که فاجعه است. مخصوصا شرکت اپل که در سیستم عاملش چیزی را قرار می‌دهد که گوشی‌هایی را که از یک مدل خاص به پایین‌تر باشند را ناکاراتر کرده و صاحب تلفن را برای خرید نسخه جدید محصولات خودش قانع کند . این روش های کثیف صورت می‌گیرد تا در نهایت مدیرعامل این شرکت ها یک جزیره برای خودشان در خانه خودشان داشته باشند اما به چه قیمت؟ به قیمت از بین رفتن محیط زیست؟ به قیمت برده داری کارگران کارخانه‌ها؟ به خالی کردن جیب مصرف‌کنندگان؟ به چه قیمتی؟
اصولا باید این فشار به استفاده کنندگان و ایضا به تولیدکنندگان تلفن همراه آورده شود که طبیعیت را خراب کنیم خودمان نسل خودمان را منقرض می‌کنیم . شاید خودمان توانستیم بجستیم ولی نسل آینده نمی‌توانند و این یعنی اوج خودخواهی نسل انسان هوشمند. شرکت های تلفن‌سازی باید ترتیبی اتخاذ کنند که تلفن‌هایشان (درصورت رخ ندادن اتفاقاتی خاص مانند پرت نشدن تلفن از ارتفاع یک کیلومتری) بالاترین میزان عمر خودش را که ده سال باشد را داشته باشد. تا ده سال از یک تلفن ساپورت کنند وبرایش سیستم عامل مخصوص تهیه و منتشر کنند. اگر برای مثال ای او اس دوازده می‌آید برای تلفن های چند نسل قبل هم نسخه مخصوص آنها که با لگ کمتر و گیر کمتر است (شاید امکانات کمتر بدلیل قوی نبودن سخت افزار) نیز منتشر شود تا همه افراد بتوانند در صورت نیاز تا ده سال عمر مفید تلفن همراهشان را افزایش دهند و نیز بتوانند بعد از ده سال نیز بیش از پنج سال دیگر از تلفن همراهشان استفاده کنند . حتی اگر سیستم عامل جدیدی برایشان منتشر شد سایر اپلیکیشن ها نسخه مخصوص به این تلفنها را نیز منتشر کنند . بعد مکان هایی تعبیه شود که اگر هر شخصی تلفن همراه خود را به نمایندگی آن فروشگاه تحویل بدهد از یک تخفیف خاص در خرید تلفن بهره‌مند خواهد شد و می‌تواند تلفن جدید را با قیمت کمتری خریداری کند و در نهایت آن تلفن بازیافت شده و برای تولید تلفن های هوشمند جدید از آنها استفاده شود.
اما متاسفانه شرکت ها برای این ولع خود چاره ای جز اینکه گوشی های قدیمی خود را ساپورت نکنند یا با دادن آپدیت‌هایی آنها را طوری از کار بیندازند که دیگر امکان کارکردن با انها وجود نداشته باشد ندارند . این وحشتناک ترین تراژدی عصر تکنولوژی و عصر ارتباطات بشر است .زباله‌هایی که معلوم نیست چه میشوند . آری که تلفن همراه یک صنعت پولساز به شرط سوار شدن بر گرده مصرف‌کنندگان است .
اگر در سال ۲۰۱۷ نزدیک به یک ملیارد و پانصد و خورده‌ای تلفن هوشمند تولید و فروخته شده در اصل بدین معنیست که اگر ما هرگوشی تلفن همراه را سیصد گرم درنظر بگیریم و همه آن را نیز زباله درنظر بگیریم، درسال ۲۰۱۷ ما ۴۶۸ میلیون کیلو زبانه تولید کرده‌ایم. ما به منظور مای بشریت است. یعنی چهارصد و شصت و هشت هزار تن زباله فقط از یک تلفنهمراه هوشمند تولید کرده ایم . شاید با خود بگویید که فلان شرکت تلفن‌های خودش را بازیافت می‌کند اما باید بهتان بگویم که اصلا بدین شیوه نیست . بسیاری از این تلفنها در کشورهایی فروخته میشوند که سیستم بازیافت موبایل را ندارند . یعنی ما فقط در سال ۲۰۱۷ چهارصد و شصت و هشت تن تلفنهمراه تولید کرده ایم که معلوم نیست اینها چه زمانی (بین دو سال بعد تا پنج سال بعد) دور ریخته بشوند . گرچه بیشتر تلفن‌هایی که به کشورهای جهان دوم (درحال توسعه) ویا بعضا سوم (عقب‌مانده) میروند تلفن‌های بازیافت شده (تلفن‌هایی که بعلت نقص فنی در کارخانه ازنو تعمیر میشوند یا به دست مشتری رسیده و بعد از مدتی پس داده میشوند به علت مشکل فنی را با کمی تعمیرات و بازیابی و ریفربیشین {مرمت سازی} آمده و بسته بندی میکنند) هستند اما این تفاوتی در میزان تولید زباله اصلی نمی کند . چون ۸۹ درصد کشورهای جهان دوم این روزها موبایل دارند!
در آمریکا با بازیابی یک میلیون دستگاه لپ تاپ متوجه شدند که میزان انرژی ای که با این کار ذخیره شده ، اگر در همان آمریکا ۳۶۵۷ خانه در مصرف انرژی صرفه جویی کنند همان میزان انرژی را ذخیره میکنند. یعنی فقط بازیافت و مرمت کردن یک میلیون دستگاه لپ تاپ در سال همان میزان انرژی ای را ذخیره و صرفه‌جویی می‌کند که اگر ۳۶۵۷ خانه در آمریکا صرفه جویی کنند می توانند این میزان انرژی را ذخیره کنند . یعنی برابر اند! جالب بود نه؟ ولی آیا مصرف کننده راضی به استفاده از دستگاه لپ تاپ بازیافت شده است؟
تعداد رشد موبایل‌ها از میزان رشد جمعیت انسان‌ها درجهان ۵ برابر است . یعنی در دنیا حدود ۷.۳ میلیارد سیم‌کارت فعال تخمین زده میشه که از جمعیت جهان بیشتره . درسال بطور میانگین بیش از ۱۵۰ میلیون دستگاه تلفن همراه بیرون ریخته می‌شود. یعنی حدود ۴۱۱ هزار دستگاه در روز! و همین مصرف کنندگی آن تولید بزرگ را به راحتی توجیه می‌کند . میانگین استفاده هر شخص از تلفن هوشمند ۱۸ماه است . یعنی در یک میانگین بین کسانی که دایما تلفن همراه عوض میکنند با کسانی که هرچند وقت یکبار این کار را انجام می‌دهند تنها ۱۸ ماه یک تلفنهمراه هوشمند عمر دارد!
بیشتر کشورهایی که تلفنها درونشان فروخته میشوند به مصرف کننده امکان بازیافت ندارند و این تلفنها در طبیعت رها میشوند . اما قسمت تلخی که بالاتر عرض کرده بودم که در آخر میگویم این است که فقط ۱۲ درصد از این میزان بزرگی از موبایل های تولید شده بازیافت می‌شود.
همه این اطلاعات و حرف‌ها را زدم که بگویم وقتش شده که از خواب بیدار بشیم و تا جایی که ممکنه از خریدن این گوشی‌‌ها خودداری کنیم تا حداقل سهم خودمان را برای حفظ طبیعت داشته باشیم . گرچه نخریدن گوشی توسط ما راه حل درستی نیست و هیچ تاثیری روی این اتفاق بزرگ ندارد اما منظور من این نیست که تلفن هوشمند نخریم . منظور من این است که اگر تلفن هوشمندی خریدیم سعی کنیم عمر مفید آنها را بیشتر کنیم و بیشتر از آنها استفاده کنیم . در مقیاس بزرگتر باید دولت ها قدمی بردارند و این شرکت‌های تولیدی تلفن همراه را کمی کنترل کنند . و گرنه نسل بعد شاید ، شاید ما را نبخشند